-
1 акыллы
1. прил.1)а) у́мный, разу́мный, благоразу́мный, рассуди́тельный (человек, руководитель, совет, чин, поступок); смышлёный, сообрази́тельный; смека́листый, сметли́вый; толко́вый || разу́мник, разу́мница; у́мник, у́мница••акыллы әйтер юл куйдым дип, юләр әйтер мин җиңдем дип — (посл.) у́мный ска́жет, что уступи́л, глу́пый ска́жет, что победи́л; у́мный смиря́ется, глу́пый надува́ется
акыллы уйлап торганчы, акылсыз сугып егар — (посл.) реши́тельное де́йствие, хотя́ и безогля́дное, лу́чше изли́шней медли́тельности
б) у́мный, сообрази́тельный, поня́тливый ( о животных)2) в субстантивн. употр. как обращение акыллым у́мница (у́мненький) мой, у́мница (у́мненькая) моя́2. нареч.у́мно́, разу́мно, благоразу́мно, с умо́м (голово́й), рассуди́тельно, толко́во (говорить, действовать, мыслить); здра́во (судить о чём-л.), по-у́мному; му́дро ( поступать)••акыллы башлану — ирон. у́мничать || у́мничанье
акыллы башлы — см. акыллы баш 1)
-
2 акыллы җиңел
-
3 акыллы
akıllı -
4 акыллы
пр1. умный, разумный, благоразумный // умно, разумно, благоразумно2. мудрый, осмотрительный, толковый -
5 акыллы
klug, vernünftig, gescheit -
6 акыллы
1. прил. умный, разумный, мудрый, толковыйaqıllı keşe ― умный человек
2. нар. в знач.умно, разумно, мудро, толковоaqıllı eş itärgä ― действовать умно
-
7 акыллы баш
1) у́мный, толко́вый, рассуди́тельный || у́мница2) ирон. у́мная голова́, у́мник разг. -
8 акыллы гына
дово́льно у́мный, смышлёный; неглу́пый (работник, подросток) || дово́льно у́мно́ (разу́мно; здра́во; толко́во) (поступать, соображать, рассуждать) -
9 аек акыллы
= аек фикерле с тре́звым (здра́вым) умо́м, здравомы́слящий книжн. -
10 йөгерек акыллы
1) сообрази́тельный2) верхогля́д -
11 үткен акыллы
с о́стрым умо́м, остроу́мный -
12 акылга җиңел
= акыллы җиңел1) полоу́мный, дура́шливый, ненорма́льный, придуркова́тый, дуракова́тый, полупоме́шанный, слабоу́мный2) см. акылсыз 1)-2) -
13 aqıllı
акыллы 1. прил.умный; разумный; мудрый; толковый2. нар.aqıllı keşe ― умный человек
в знач.умно; разумно; мудро; толково.aqıllı eş itärgä ― действовать умно
-
14 карачы
сущ.; ист.акыллы карачы акыллы караны (гади кешене) хан итәр — (посл.) у́мный карачи́ сде́лает ха́ном у́много просто́го челове́ка
-
15 адәм
сущ.1) миф. Ада́м || ада́мов ( грех)Адәм белән Һава — Ада́м и Ева
2) книжн.а) челове́к (низкий, подлый, жадный или добрый, человечный); челове́чина (обычношутл.) || челове́ческий, людско́й; челове́чийадәм язмышы — челове́ческая (людска́я) судьба́
адәм кыяфәтенә керү — приня́ть челове́ческий вид; привести́ себя́ в челове́ческий вид
адәм исе фольк. — челове́ческий за́пах
адәм тавышы белән сөйли башлау — заговори́ть челове́чьим (челове́ческим) го́лосом
агач күрке - яфрак, адәм күрке чүпрәк (посл.) — де́рево - листво́й, а челове́к тряпьём краси́в (т. е. одежда красит)
адәм багышлый, Aлла сагышлый посл.; шутл; ирон. — челове́к предполага́ет, Бог располага́ет
адәм башы белән ат башы күрә посл.; шутл. — всё перено́сят го́ловы челове́чья да ко́нская
б) уничиж. челове́к, челове́чишка3) мн. адәмнәр лю́ди-челове́ки шутл., челове́ческий род, род челове́ческий (людско́й); челове́чество собир.барлык адәмнәр — все лю́ди; всё челове́чество; весь род челове́ческий (людско́й)
•- адәм ите- адәм ашаучы
- адәм ите ашаучы••адәм актыклары — подо́нки, вы́родки, ублю́дки прост., ничто́жества, отре́бье собир.
адәм акыллы — у́мный, сообрази́тельный (как челове́к) ( о животных)
адәм аягы басмаган — нога́ челове́ческая (челове́чья) (ещё) не ступа́ла
адәм баласы — челове́к, челове́ческое дитя́
адәм углы — челове́к, из ро́да челове́ческого
адәм җәзасы — см. адәм имгәге
адәм көлкесе — в разн. знач. посме́шище
адәм күзенә күренерлеген (адәм йөзенә чыгарлыгын) калдырмау — опозо́рить, обессла́вить, навле́чь позо́р ( на кого)
адәм күтәрмәслек — невыноси́мый
адәм мәсхәрәсе итү — опозо́рить, опоро́чить, осла́вить; вы́ставить на позо́р
адәм санына кертү — счита́ть за челове́ка; чита́ть, почита́ть
адәм түгел — презр. не челове́к; бесчелове́чный, бессерде́чный, жесто́кий
адәм үләксәсе — см. адәм актыгы
- адәм калдыгыадәм шайтаны — соблазни́тель, подстрека́тель
- адәм актыгына калу
- адәм ахырына калу
- адәм имгәге
- адәм көеге
- адәм көлкесенә калу
- адәм рәтенә керү
- адәм рәтле
- адәм рәтле итеп
- адәм ышанмаслык -
16 аек
1. прил.1) тре́звыйаек чагында ул бик ягымлы — когда́ (пока́) трезв, он о́чень ве́жлив
2) перен. тре́звый, здра́вый (взгляд на что, подход к проблеме)аек фикерләү — тре́звое сужде́ние
•- аек вакытта 2. нареч.; перен.тре́зво, здра́во, толко́во (обдумать, обсудить, оценить что)- аек акыл- аек акыл белән
- аек акыллы
- аек фикерле
- аек акыллылык
- аек баштан -
17 аек фикерле
-
18 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
19 берсеннән-берсе
-
20 гакыллы
прил.; см. акыллы
См. также в других словарях:
акыллы — с. 1. Аңлы, зиһенле. Тәрбияле, яхшы холыклы, тыңлаучан, үзен тота белә торган 2. Ачык фикерле, төпле, уйлап эш итә торган. күч. Кешенең тышкы кыяфәтенә карата; акыллылык сизелеп торган 3. Акылга сыешлы, акылга туры килә торган. Эчтәлекле, фикергә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
адым — 1. Аякның алга, артка яки янга таба бер атлавы. Аяк атлау тавышы ул аның адымнарын ишетте 2. Атлау рәвеше, йөреш батыр адымлы. Ат йөрешендә иң салмак хәрәкәт, атлап бару; Аллюр 3. Озынлык үлчәве (атлаган вакытта ике аяк табаны арасы кадәр) ;… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аек — с. 1. Исерткеч эчемлек эчмәгән, исермәгән; исерек булмаган. Гомумән, исерткеч эчемлекләр, аракы эчми торган 2. күч. Фикер йөртердәй хәлдә, уйлау сәләтен югалтмаган, аңлы 3. күч. Акыллы, уйлап эш итә торган. рәв. Уйлап, акыл белән. Дөрес, туры,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
айнык — с. 1. Исерткеч эчемлек эчмәгән, исермәгән; исерек булмаган. Гомумән, исерткеч эчемлекләр, аракы эчми торган 2. күч. Фикер йөртердәй хәлдә, уйлау сәләтен югалтмаган, аңлы 3. күч. Акыллы, уйлап эш итә торган. рәв. Уйлап, акыл белән. Дөрес, туры,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алтын — 1. Сары төстәге затлы металл, химик элемент (Au, ат. мас. 197, 1064 гр. эри). с. Алтынга бәйләнешле. с. Алтын төсле, ачык сары 2. Шундый металлдан коелган әйберләр. Шундый металлдан коелган акча. Гомумән акча турында әйтелә. Гомумән байлык тур. 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аңгыра — (АҢГЫРАЛАНУ) (АҢГЫРАЛАТУ) – с. 1. Миңгерәү, аңсыз, надан, ахмак 2. Акылга зәгыйфь, тулы акыллы түгел … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйбәт — с. 1. Уңай сыйфатларга яки кирәкле үзенчәлекләргә ия булган; яхшы, киресе: начар. Һава, көннең торышы тур. Рухи халәт тур. кәефе әйбәт. Бөтен, файдаланырга яраклы. рәв. Җиренә җиткереп, яхшы итеп бик әйбәт сыйладылар 2. Югары сыйфатлы; затлы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
башлы — с. 1. күч. Акыллы, зиһенле, зирәк 2. Күп һәм эре башаклы, уңган. БАШЛЫ КӘБЕСТӘ – 1) Тоташ, туралмаган кәбестә 2) Сабагында баш үсә торган кәбестә (гади кәбестә). БАШЛЫ СУГАН – Суган башы өчен үстерелә торган суган сорты. БАШЛЫ ТАСТЫМАЛ – Ике башы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бердән — 1. Барысы бергә, бер үк вакытта барыбыз б. сикереп тордык. Кинәт, көтмәгәндә, шунда ук балалайка б. тынды 2. Барысын да тулаем, берьюлы бөтен акчасын б. чыгарып бирде 3. Бер толымга үргән чәч тур. б. үрелгән 4. Санаганда беренче пунктны күрсәтү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бигрәк — рәв. 1. Чиктән тыш, кирәгеннән артык, чамасыз 2. Барыннан да элек җавабы, бигрәк тә акыллы карашы... 3. кер. Килешмәгәндә әйтелә килешмәгәнне инде, бигрәк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитди — с. 1. Тормышта, эштә үзен төпле, акыллы тота торган, һәркайчан уйлап эш итүчән; киресе: җилбәзәк, җилкуар. Эшкә җаваплы карый торган, эшенә һәм үз үзенә таләпчән (кеше) , эшне булдырырлык (кеше) 2. Иң мөһим, әһәмияте ягыннан аерылып торган иң… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
